Xammal və materiallar müəssisə daxilində istifadə edilməsi
Xammal və materiallar müəssisə daxilində istifadə edildikdə onların dəyəri 201 "Material ehtiyatları" hesabının kreditindən 202 "İstehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri", 711 "Kommersiya xərcləri", 721 "İnzibati xərclər", 731 "Sair əməliyyat xərcləri" hesablarının debetinə silinir.
Xammal və materiallar tikili və avadanlıqların təsərrüfat üsulu ilə yaradılması və ya təmiri zamanı isə onların dəyəri 201-ci hesabın kreditindən 113-cü hesabın debetinə silinir.
N Əməliyyatın məzmunu Debet Kredit Məbləğ
1 Məhsul istehsalında istifadə edilən xammal və materialların dəyəri silinir 202 "İstehsalat (iş və xidmət) məsrəfləri" 201 "Material ehtiyatları" -
2 Hazır məhsulun və malların satışı zamanı istifadə edilən qablaşdırma materialları 711 "Kommersiya xərcləri" 201-3 "Qablaşdırma materialları" -
3 Anbar binasının təsərrüfat üsulu ilə tikilməsi zamanı istifadə edilən materiallar. 113 "Torpaq, tikili və avadanlıqlarla bağlı məsrəflərin kapitallaşdırılması" 201 "Material ehtiyatları" -
Əvəzsiz olaraq verilən xammal və materiallar
Əvəzsiz olaraq verilən xammal və materiallar müəssisənin balamsından silindikdə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:
N Əməliyyatın məzmunu Debet Kredit Məbləğ
1 Əvəzsiz verilən xammal və materialların dəyəri silinir 343 "Keçmiş illər üzrə bölühdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər)" 201 "Material ehtiyatları" 1 000
2 Əvəzsiz verilən xammal və materiallara görə hesablanan ƏDV 343 "Keçmiş illər üzrə bölühdürülməmiş mənfəət (ödənilməmiş zərər)" 521 "Vergi öhdəlikləri" 180
Xammal və materialların satışı
Material ehtiyatları və digər ehtiyatlar, habelə aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə keçirildikdə 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Bu zaman aksiz vergisi tətbiq edilən məhsul istehsalında istifadə olunan aksiz vergili xammal və materiallar üzrə aksiz vergisi əvəzləşdirildiyi halda 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvəzləşdirilmədiyi halda 206 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.
Satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin satılması və ya əvəzsiz verilməsi ilə bağlı xərclər mühasibat uçotunda əks etdirildikdə onların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər (mövcud olduqda) 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərin ilkin dəyəri və ya mümkün xalis satış dəyəri 701, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Satılmış satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər üçün hesablanmış gəlirlər 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Təqdim edilmiş hazır məhsullar və mallar aksiz vergisi tətbiq edilən məhsullar olduqda hesablanılmış aksiz vergisi məbləği 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Təqdim edilmiş məhsullara, mallara və satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlərə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 177, 211, 212, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.
Satılmış material ehtiyatları, satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər və digər ehtiyatlara görə gəlirlər 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Satılmış, əvəzsiz verilmiş və silinmiş material ehtiyatları, satış məqsədi ilə saxlanılan digər aktivlər və digər ehtiyatlar üzrə hesablanmış xərclər 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.
Xammal və materialların itməsi, əskik gəlməsi, xarab olması və ya oğurlanması
Müəssisənin material ehtiyatlarının əskik gəlməsi zamanı əskikgəlmələr və itkilərin (habelə təbii itki normalarından artıq xarabolmalar, əskikgəlmələr və itkilər də daxil olmaqla) səbəbləri və təqsirkar şəxslər müəyyənləşdirilməklə onların məbləğləri (əskikgəlmələr və itkilər müəyyən edildiyi vaxtda bazar qiymətləri ilə) təqsirkar şəxslərin hesabına aid edilməklə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:
bazar qiyməti məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
həmin ehtiyatlar aksiz vergisinin obyekti olan material ehtiyatları və hazır məhsullar olduqda həmin aktivlər üzrə aksiz vergisinin məbləğinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
həmin ehtiyatların bazar qiyməti məbləğinə görə hesablanılmış əlavə dəyər vergisinə 217 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər üzrə məbləğlər mövcud olduqda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların ilkin dəyərinə və ya mümkün xalis satış dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
ehtiyatların balans dəyəri bazar qiymətindən yuxarı olduqda, balans dəyəri ilə bazar qiyməti arasındakı fərq məbləğinə görə hesablanmış əlavə dəyər vergisinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə, büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı isə 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.
Mühasibat uçotu subyektinin ehtiyatlarının əskik gəlməsi zamanı müvafiq təqsirkar şəxslərin müəyyən edilməsi mümkün olmayan hallarda, bu əskikgəlmələr müəssisənin xərcinə aid edilməklə ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər üzrə məbləğlər mövcud olduqda 208 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, onların ilkin dəyərinə və ya mümkün xalis satış dəyərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 201, 206 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.
Əskik gəlmiş ehtiyatlar aksiz vergisinin obyekti olan material ehtiyatları və hazır məhsullar olduqda həmin aktivlər üzrə aksiz vergisinin məbləği əvəzləşdirildiyi halda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, əvəzləşdirilmədiyi halda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.
Əskik gəlmiş ehtiyatlar üzrə hesablanmış əlavə dəyər vergisi məbləğinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:
əvəzləşdirilməyən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 241-1 №li subhesabın krediti üzrə;
əvəzləşdirilən hallarda 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə.
Müəssisənin material ehtiyatlar üzrə artıqgəlmələri istismarda olduğu yerdə maddi məsul şəxsin hesabına mədaxil edilir və onların məbləğləri mühasibat uçotu subyektinin gəlirinə aid edilməklə 201 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 611 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.
Vergi uçotu
Vergi ödəyicisi özünün mülkiyyətində olan və sonradan satılmaq, yaxud məhsul istehsalı, işlər görülməsi və ya xidmətlər göstərilməsində istifadə olunmaq üçün nəzərdə tutulan hər hansı malı əmtəə-material ehtiyatlarına aid etməyə borcludur.
Əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu apararkən vergi ödəyicisi istehsal etdiyi, yaxud satın aldığı malların istehsal xərclərinə və ya satınalma qiymətlərinə əsasən müəyyənləşdirilən dəyərini uçotda əks etdirməyə borcludur. Vergi ödəyicisi bu malların saxlanmasına və nəql olunmasına çəkilən xərcləri də onların dəyərinə daxil etməlidir.
Əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu apararkən vergi ödəyicisi mənəvi cəhətdən köhnəlmiş və ya dəbdən düşmüş qüsurlu malın, yaxud digər səbəblər üzündən istehsalına çəkilmiş xərclərdən (satınalma qiymətindən) yüksək qiymətə satıla bilməyən malın (məhsulun) dəyərini onların satıla biləcəyi qiyməti əsas götürməklə qiymətləndirə bilər.
Vergi ödəyicisi onun ixtiyarında olan malların fərdi uçotunu aparmırsa, o, əmtəə-material ehtiyatlarının uçotunu orta maya dəyəri ilə qiymətləndirmə metodundan istifadə etməklə aparmaq hüququna malikdir.
Normativ-hüquqi aktlar:
"Ehtiyatlar. IAS 2.
"Ehtiyatlar üzrə" Kommersiya Təşkilatları üçün 8 N-li Milli Mühasibat Uçotu Standartı.
"Ehtiyatlar üzrə Kommersiya Təşkilatları üçün 8 №-li Milli Mühasibat Uçotu Standartının Tətbiqi üzrə Şərhlər və Tövsiyələr.
Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və Kommersiya Təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması Qaydaları.
AR Vergi Məcəlləsi, Maddə 139.
